Licht van mystiek of duisternis van psychose?

maandag, 29 september 2025 (15:13) - Medischcontact.nl

In dit artikel:

Een patiënt zei ooit: “Het leek alsof ik in het licht van God stond, maar tegelijk voelde ik me opgeslokt door angst.” Die tegenstelling vormt de kern van het stuk: er is een groeiende neiging op sociale media om psychoses te romantiseren als toegang tot creativiteit of spirituele inzichten, terwijl wie met cliënten werkt meestal een ander beeld ziet. Psychoses brengen doorgaans ontwrichting, wantrouwen en verlies van samenhang met zich mee; hallucinaties worden ervaren als chaotisch en bedreigend, niet als heilzaam.

Tegelijk bestaan er lange tradities van mystieke lichtervaringen — van Teresa van Ávila en Hildegard van Bingen tot de Upanishads — waarin innerlijk licht zich ontvouwt volgens een herkenbare, geleidelijke structuur. Zulke ervaringen gaan vaak gepaard met vrede, ontzag en integratie. Het contrast met psychotische visioenen is dan ook duidelijk: mystiek heeft doorgaans een ervaren samenhang en zin, psychose juist fragmentatie en isolatie.

De auteur waarschuwt voor twee fouten: het bagatelliseren van psychotisch lijden door het te verheffen tot spirituele openbaring, en het omgekeerde verschijnsel waarbij authentieke mystieke ervaringen al te snel als psychopathologie worden bestempeld. Beide benaderingen doen mensen tekort — de eerste miskent zorgbehoefte, de tweede berooft mensen van een mogelijke spirituele betekenis.

Een fenomenologische, zorgvuldige blik op de structuur, het verloop en de subjectieve ervaring van visioenen kan helpen het onderscheid te maken. Voor clinici is dat praktisch van belang: het bepaalt of iets heilzaam en integrerend werkt of juist desintegreert en behandeling vereist. De conclusie is dat mystiek en psychiatrie elkaar raken maar niet samenvallen; artsen moeten dat verschil scherp houden om zowel ruimte te geven aan zingeving als adequaat te reageren op psychisch lijden.